donderdag 15 november 2012

De Zwolse Venestraat 1914 - 2014


In 1914, in de mei-vergadering besloot de Raad van Zwolle dat één van de nieuwe straten van de Oosterlaan naar de Hertenstraat de naam Veenestraat zou krijgen. Naar het laagveen in de laagte waar deze woonstraat geprojecteerd was.
Op dat moment verrees reeds aan de rechterkant, de oostzijde, een door de Kampense architect Broekema getekend complex van 12 herenhuizen. Met een poort/gang tussen de dubbele panden 10 en 10a enerzijds en 12 en 12a anderzijds als as valt nog altijd de strenge symmetrie op tussen de noord- en zuid-helft van de gevelwand: 2 - 10 heeft 12 - 20 als pendant, of moet ik zeggen spiegelbeeld.
Omdat in het ontwerp verschillende stijlelementen bijeengebracht zijn die in de periode om de vorige eeuwwisseling gepraktiseerd werden, spreken kenners hier van de Um 1800 stijl, die overigens haar hoogtepunt gekend schijnt te hebben van 1905 - 1914 en misschien beter de Um 1900 stijl had kunnen heten. Enfin, hier een citaat uit de Wikipedia dienaangaande:

De Um 1800 Bewegung vertegenwoordigt een conservatieve bouwstijl die een reactie was op het rationalisme in de bouwstijl, waarvan bijvoorbeeld Hendrik Petrus Berlage een vertegenwoordiger was. De Um 1800-stijl vond haar hoogtepunt in het tijdvak 1905-1914.

Tegenover dit rationalisme stelde de Um 1800 Bewegung de Lodewijk XVI-stijl als ideaalbeeld. Deze stijl werd toen als de laatste echte stijl beschouwd. Soms echter waren ook zeer duidelijke neoclassicistische invloeden aanwezig, en ook Jugendstil-elementen kwamen voor. Ze wordt dan ook wel nieuw historiserende stijl of heroriëntatie genoemd.

Op stadsplattegronden uit de periode van 1865 tot 1920 is te zien dat de stadsuitbreiding in zuidoostelijke richting vanwege de aanleg van de ijzeren spoorweg Kampen – Utrecht via Zwolle en de bouw van eerst een houten en later een modern stenen stationsgebouw geleidelijk verloopt. Er is geen omvattend plan voor het bebouwen van de weilanden tussen het nieuwe stations-emplacement dat midden in de weilanden ligt, en de oude stad. Buiten de poort aan de overzijde van de stadsgracht liggen dan al wel de tuinen die de stadsbewoners van verse groenten voorzien. En er is allicht bebouwing langs de wegen die naar het achterland lopen, naar het kleine Schelle en het belangrijker Deventer. Maar er is nog geen sprake van een aaneensluitende bebouwing waarmee het station aan de stad geklonken zou zijn. De reizigers worden per koets afgehaald, moeten naar de stad lopen of nemen de paardentram.

De stadsontwikkeling gaat hier in het laatste kwart van de negentiende eeuw geleidelijk. Van straat tot straat. Beter nog: van blok tot blok. In Assendorp wordt nu druk gebouwd en dichter naar het station verschijnen de duurdere huizen. Zowel aannemers als kleine woningbouwverenigingen fungeren als projectontwikkelaars.

Langs het station loopt naar het westen de Wester-allee, al gauw Westerlaan, en naar het oosten wordt de de door de dubbele rijen zware bomen schemerachtige Ooster-allee tezelfdertijd de Oosterlaan.
De weilanden van de Hervormde Gemeente waar de Venestraat en de Oosterstraat en daartussen de Derk Buismanstraat, gebouwd zullen worden, lopen licht af van wat dan niet voor niets de Tuinstraat heet, naar het station en de spoorweg. Daartussen loopt een stinkende sloot, een vaartje dat officieel het Molenwater heet en daarlangs een pad, het Groenewegje. Deze weilanden hebben een mooie pastorale veldnaam: het Hertenland.
Als het Molenwater gedempt is en het Groenewegje (in gedeelten) geplaveid, rechtgetrokken en gereconstrueerd is, wordt dat de Hertenstraat.  
Kortom, de drassige weilanden tussen station / spoor en Tuinstraat / Deventerstraat (vanaf 1947: Van Karnebeekstraat) vormden twintig jaar een enclave, zoals te zien is op een kaart uit die tijd.

Als er dan eindelijk huizen gebouwd worden en straten aangelegd wordt het oppervlak met twee meter zand verhoogd, zoals vereist in het bestek. Nog altijd valt op dat de tuinen aan weerszijden van de Venestraat zoveel lager liggen dan het straatniveau.

Op de verdere bouw, de bewoners, de economie kortom op de kleine geschiedenis van de Venestraat ga ik hier verder in.